10 cách để chuẩn bị cho công việc Biên dịch, Phiên dịch và Bản địa hóa

Hẳn các bạn đều đã phân biệt được hai hình thức Biên dịch và Phiên dịch. Biên dịch là dịch văn bản, tức là người dịch nhận tài liệu chữ và truyền tải tài liệu hoặc những thông tin cốt yếu trong đó sang một ngôn ngữ khác. Trái lại, Phiên dịch là lắng nghe và truyền tải thông tin bằng lời nói sang ngôn ngữ khác. Tóm lại, Biên dịch là dịch viết, còn Phiên dịch là dịch nói.

Đến đây, có một loại kỹ năng có thể được áp dụng cho cả hai loại hình dịch trên được gọi là dịch nhìn văn bản (sight translation), tức là người dịch nhận tài liệu chữ ở ngôn ngữ gốc và dịch bằng miệng tài liệu đó sang ngôn ngữ đích. Kỹ năng này là khá cần thiết bởi trong giao tiếp bằng lời nói, chúng ta thường phải sử dụng tài liệu chữ để tham khảo, và những tài liệu đó có thể chưa được dịch. Vì vậy, việc dịch tài liệu cần được thực hiện ngay tại chỗ và đó là công dụng của dịch nhìn văn bản.

Biên dịch và Phiên dịch thực chất đều là những hoạt động giao tiếp. Dĩ nhiên, chúng khác với giao tiếp thông thường, khi bạn chỉ cần viết hoặc nói ra những gì mình muốn. Biên và Phiên dịch là viết hoặc nói ra suy nghĩ của người khác.

Và điều này có bao hàm một vài ẩn ý. Đầu tiên, người dịch cần hiểu diễn giả đang nói gì và nắm được những thông điệp thực sự mà anh ta đang cố gắng truyền đạt. Thứ hai, người dịch phải sử dụng trôi chảy và thành thạo ngôn ngữ đích, hay nói cách khác là ngôn ngữ anh ta cần xử lý sang để có thể diễn đạt những thông điệp đó giống như diễn giả hay tác giả ban đầu đã làm. Sau đây là các mẹo, bài tập và bước chuẩn bị để bạn có thể củng cố khả năng hiểu của mình và rồi truyền tải được những suy nghĩ của người khác.

Tôi sẽ đưa ra một ví dụ để nói ngắn gọn về sự ‘hiểu’. ‘Hiểu’ ở đây bao gồm nhiều thứ, và dĩ nhiên trong đó có cả hiểu về ngôn ngữ. Bạn cần biết chính xác điều người ta đang truyền tải và diễn đạt lại ý nghĩa thực sự của nó. Nhưng quan trọng hơn, bạn cần trang bị kiến thức nền – thứ giúp bạn biết được họ đang nói về cái gì. Bởi lẽ, bạn có thể hiểu câu chữ nhưng lại không biết gì về chủ đề mình đang dịch. Nhỡ họ đang nói tiếng Hy Lạp cổ thì sao? Nếu vậy thì câu dịch của bạn cũng chẳng có nghĩa gì.

Lấy ví dụ, các học viên lớp biên dịch nâng cao của tôi vừa hoàn thành một bản dịch về kỹ thuật di truyền. Tôi thực sự sốc khi nghĩ lại số lần họ nhắc đến những giờ Sinh học thời cấp ba trong quá trình thảo luận cho bản dịch. Họ đã hiểu tài liệu về kỹ thuật di truyền đó và chuyển dịch nó từ tiếng Pháp sang tiếng Anh một cách hiệu quả. Điều này không chỉ là do họ hiểu từ ngữ có trong văn bản gốc, mà còn bởi họ hiểu về cấu trúc DNA, quá trình phiên mã, hiểu về cách DNA của con người được cấu tạo từ các chuỗi nhỏ được gọi là gen, và gen đó được tạo nên từ các phân tử A, C, T, G. Không rõ các bạn đã biết về các kiến thức sinh học này hay chưa, nhưng tôi hy vọng các bạn đã rút ra được điều gì đó cho bản thân trong công việc dịch. Kiến thức nền chính là thứ hỗ trợ các học sinh của tôi trong quá trình tư duy. Họ cần hiểu được mình đang đọc cái gì.

Đỗ Quốc Khánh